BESA LUCI OVER KOSOVO 2.0.
Besa Luci is twaalf jaar hoofdredactrice van Kosovo 2.0. Dit onafhankelijke medium zette ze op, samen met de Nederlander Joan de Boer, in 2010, twee jaar na de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo. Het medium wil de samenleving betrekken bij een ‘ander en noodzakelijk’ debat over politieke, sociale en culturele kwesties. Dat gebeurt via een multimediaplatform, een magazine op papier en allerlei events. In drie talen: niet alleen in het Albanees, maar ook in het Servisch én in het Engels. Uniek in de regio.
‘Ja, hoor. Ik maak graag nog even tijd voor jullie’. We hadden geen afspraak gemaakt met Besa Luci voor een interview. En even vreesden we dat ze al naar huis zou zijn gegaan, maar goddank, daar is ze: in zwarte blouse met kleurrijke streepjes, donkere haren opgestoken en een glas rode wijn in de hand. Het is al laat in avond en we genoten al van overheerlijke, traditionele Kosovaarse hapjes in restaurant Tiffany, centrum Pristina, waar we burgemeester Rama ontmoetten en kennismaakten met vooraanstaande leden uit de culturele sector van Kosovo. We lopen met z’n drieën naar het terras, waar het rustig genoeg is voor een gesprek. Tijn en Besa Luci zitten al aan een tafeltje, ik ga op zoek naar een derde stoel.
Een eigen stem
De opname start. Waar staat Kosovo 2.0 voor? Luci kucht en recht haar rug. ‘Kosovo 2.0 staat voor kritische journalistiek’. Tijd nemen staat centraal, en vooral: luísteren. ‘We misten in Kosovo een interactief platform.’
In 1998 brak de Kosovo-oorlog uit tussen de meerderheid van etnische Albanezen en de Servische autoriteiten van de toen nog Servische provincie Kosovo. In 2008 riepen de Kosovo-Albanezen eenzijdig de onafhankelijkheid uit. De helft van de internationale gemeenschap, waaronder Servië, erkende het land niet. Het overgrote deel van Kosovo bestaat vandaag uit Albanezen, slechts een klein deel is Servisch.
‘De Westerse media schreef altijd over Kosovo’, aldus Luci. ‘Gezanten van de VN en de EU gaven de Kosovaren het gevoel dat zij iets kwamen leren met hun verhalen over state-building, alsof wij slechts studenten waren’.
Luci neemt een stevige trek van haar sigaret en schuift zwarte lokken van haar pony weer achter haar oor. ‘Alsof wij geen eigen stem hebben, geen verhaal en geen geschiedenis. Luister ook naar de Kosovaren zelf!’ Met Kosovo 2.0 wil zij eigenhandig vorm geven aan discussie hoe Kosovo er uit moet zien, als land en als staat.
‘Men doet overigens alsof Kosovo pas ontstond in 2008.’ Ze slaakt een zucht. ‘Alsof we toen vanaf 0 begonnen. Dat is natuurlijk niet zo. Het democratische ideaal en andere waarden delen we’, zegt ze. ‘Maar je kan de culturele en sociale bijzonderheden hier niet negeren.’ Met het multimediaplatform Kosovo 2.0 wil Luci ruimte maken voor discussie in een typische historische, politieke en economische context. Hoe denken Kosovaren zélf over vrouwenrechten, onderwijs, religie, seksuele oriëntatie en migratie?
Migrantencrisis of humanitaire crisis?
Luci benadrukt tijdens het interview meermaals het belang van woorden. ‘De taal die je gebruikt heeft gevolgen op de manier waarop iemand een gebeurtenis interpreteert en daarop reageert. En dus ook op het beleid. In 2016 vluchtten 1.3 miljoen vluchtelingen, met name uit Syrië, in 1 jaar tijd naar Europa. Dit werd een migrantencrisis genoemd’, gaat ze verder. ‘Vandaag verlieten miljoenen Oekraïners hun land in één maand. En dit wordt nu een húmanitaire crisis genoemd.’ De eerste benaming lokt angst uit en dus verzet, de tweede solidariteit, stelt Luci.
Ze spreekt bevlogen en hartstochtelijk. In het vuur van haar betoog, dondert een glas rode wijn van het tafeltje op haar broek. Op de grond zie ik een grote plas rode wijn en ontelbare stukjes glas. Ik geef haar snel een papieren zakdoekje, terwijl ze een volgende vraag krijgt voorgeschoteld. Ze grist het zakdoekje uit m’n handen en veegt haar – godzijdank zwarte – broek droog. Ik zie haar nadenken.
‘Na de oorlog was men ook solidair met óns, maar… waarom twintig jaar later niet meer? In de decennia na de verwoestende oorlog herstelde Kosovo zich en in 2012 startte de dialoog met de EU over visumvrij reizen. ‘Tien jaar later hebben wij nog altijd niét het recht om vrij te reizen.’
‘Noem dingen bij hun naam’
De inwoners van buurlanden mogen wél visumvrij de EU in. En dit terwijl Kosovo beter scoort dan andere niet-EU-Balkanlanden in de aanpak van de georganiseerde misdaad en het democratiseringsproces. Heel vervelend voor het land. Veel jonge Kosovaren werken voor bedrijven, zoals de IT-sector, met contacten in West-Europa (Reuten & van Dijk, 2022).
‘Nog altijd moeten wij Kosovaren dat visum aanvragen.’ Luci praat steeds sneller. ‘Ik heb het niet over leven of werken in de EU, maar simpelweg... om als toerist te reizen naar de EU!’ Ze noemt de visumprocedure ook ‘vernederend.’ ‘Je moet allerlei documenten tonen die inzage geven in je leven, je inkomen en ga zo maar door. En áls je na weken wachten een visum krijgt, áls je dat geluk hebt, dan is het voor 5 dagen.’
Nogmaals benadrukt Luci dat je altijd moet zeggen waar het op staat, dat je het kind bij z’n naam moet noemen. Want als je dat niet doet, verandert er niets. Sterker: dan wordt het na een tijd normaal gevonden, terwijl dit niet normaal ís. ‘Voor mij is dit een 21ste -eeuwse vorm van onderdrukking’, gaat ze opgewonden verder.
‘Waarom leven wij in een gevangenis in Europa? Waarom is dit normáál in Europa?
Wij Kosovaren leven in een getto...’
Luci drukt haar sigaret uit in de asbak naast haar. Ze ademt even diep in en uit. Er verschijnt weer een glimlach op haar gezicht.
‘Zullen we nog een wijntje drinken?’
Literatuur:
Reuten, T. & van Dijk, S. (2022, 1 april). Steun democratisch Kosovo en hef die zinloze reisblokkade op. Trouw. Geraadpleegd op 7 april 2022, van https://www.trouw.nl/opinie/steun-democratisch-kosovo-en-hef-die-zinloze-reisblokkade-op~b3bf5238/