“Ik woonde in deze buurt. Jarenlang liep ik als kind voorbij dit gebouw. Jarenlang had ik geen benul van de gruwelijkheden die zich achter de façade afspeelden. Ik kon ook amper over de hoge omheining heen kijken. En niemand, echt niemand, mocht over deze plek spreken.”
De Albanese minister van Cultuur, Elva Margariti, leidt ons door het voormalige hoofdkwartier, annex martelhuis, van de gevreesde Sigurimi, de geheime dienst in communistisch Albanië (1944-1991). Albanië kende, onder leiding van Enver Hoxha en zijn opvolger Ramiz Alia, één van de meest hardvochtige en autoritaire communistische regimes van Oost-Europa. Dit gebouw, in het centrum van Tirana, staat ook bekend als het ‘House of Leaves’ of het Huis van de Bladeren vanwege de klimplant die de voorgevel bedekt.
Vandaag moeten deze zwarte bladzijden uit Albanese geschiedenis voor iedereen zichtbaar zijn, aldus Margariti. “Ook de Albanese jongeren moeten dit zien, van wie de ouders en grootouders onder dit harde regime hebben geleefd.”
Sinds 2017 doet het pand, met 31 kamers, dienst als museum. Waar een enthousiast team met een laag budget de vervolging van politieke tegenstanders tijdens het communisme in kaart probeert te brengen.
“Ik heb m’n overgrootvader gevonden…”
In één van de kamers wijst de Kosovo-Albanese Nita Deda naar een naam in één van de lijsten met namen van politiek vervolgden op een zwartgeverfde muur. “En dit is de broer van mijn overgrootvader."
Na de arrestatie van deze twee familieleden, vluchtte Nita's grootmoeder, met hulp van een ambassadeur die zorgde voor valse papieren, naar Kosovo [toen deel van communistisch Joegoslavië]. Dat was in 1947. Daar zou haar grootmoeder ook trouwen. “Ik werd in Kosovo geboren."
Albanië sloot zich tijdens het communisme hermetisch af van de buitenwereld.
“Mijn grootmoeder kon jarenlang haar familie niet zien. Een trauma. Ze miste Albanië en haar familie enorm. Voortdurend vertelde ze me verhalen over haar geboorteland. In de jaren ’90 kon ik eindelijk zelf naar Albanië, het land dat mijn grootmoeder sinds haar vlucht niet meer had teruggezien.”
“We zijn zo blij dat toch heel wat van deze voorwerpen bewaard zijn”, zegt de Albanese minister van Cultuur. We staan in een kamer waar afluisterappatuur staat uitgestald.
“Albanezen hebben in 1992, net na de val van het communisme, zo veel verwoest om hun woede af te reageren. Hoewel vele Albanezen het idee dat deze onheilsplek een museum zou worden in het begin ook geen warm hart toedroegen, vertellen nu steeds meer slachtoffers van het regime hun verhaal. Godzijdank.”
In 2020 kreeg The Museum of Secret Surveillance, alias The House of Leaves of het Huis van de Bladeren, de museumprijs Raad van Europa.