"Hoewel de nieuwe kitsch de oude grotendeels overlapt, als een foto die twee keer is genomen, zijn er toch verschillen. De socialistische kitsch verhief broederschap en eenheid, internationalisme, sociale gelijkheid en technische vooruitgang tot zijn ideologie. De nationalistische kitsch heeft als fundamentele waarden: nationalistische soevereiniteit en de bevoorrechting van het individu, die is gebaseerd op de 'bloedgroep' waartoe iemand behoort. De socialistische kitsch was gericht op de toekomst en bezat daardoor een uitgesproken utopische dimensie. De nationalistische kitsch wordt gekenmerkt door een gepassioneerd verdiept zijn in 'de essentie van het nationale wezen' en is als zodanig gericht op het verleden en van iedere utopische dimensie verstoken. De sleutelwoorden van de socialistische kitsch waren werk en vooruitgang (daarom ziet men in de socialistische iconografie zoveel spoorwegen, treinen, mijnen, wegen, fabrieken en beeldengroepen van elkaar omhelzende boeren en arbeiders). Het sleutelwoord van de nationalistische kitsch is nationale identiteit (vandaar al die wapenschilden, helden, katholieke en orthodoxe kruisen en beelden van historische helden). Beide soorten kitsch maken gebruik van dezelfde verleidingstactieken.
Er is echter nog een essentieel verschil. De socialistische staatskitsch ontstond in vredestijd, in een land dat de toekomst voor zich had. De nieuwe kitsch overdekt dus als een suikerlaagje de gruwelijke realiteit van de oorlog. De nationalistische kitsch versterkt in deze oorlogsnachtmerrie zijn verleidingstactiek, dringt als een virus door alle poriën het dagelijks leven binnen en verandert de verschrikkingen van de realiteit in de verschrikkingen van de ergst denkbare banaliteit - poshlost'! De droevige stemmen van de verslaggevers, de lange shots, de beelden van de begrafenissen met de dode lichamen gewikkeld in de nationale vlag, de rituele uitreiking van oorlogsonderscheidingen die zo doet denken aan het toedienen van de hostie, al die verschrikkingen die worden begeleid door nieuw gecomponeerde, lawaaierige Balkanschlagers die met een folkloristisch gebrul de vijand dreigen dat ze zullen worden vernietigd, heel wat nieuw gecomponeerde patriottische wapengekletter, heel die kitscherige propaganda-industrie van de oorlog - het staat allemaal in die Balkanpot te pruttelen als een mengsel van tragedie en klucht, van leed en onverschilligheid, van medelijden en cynisme, van huivering en parodie."
Een fragment uit NATIONALITEIT: geen van Dubravka Ugrešić (1993 Amsterdam), vertaald door Roel Schuyt.
Dubravka Ugrešić werd geboren in toenmalig Joegoslavië, nu Kroatië. Nadat in 1991 in Joegoslavië de oorlog uitbrak, nam Ugrešić stelling tegen het moordzuchtige geweld en de nationalistische ideeën van zowel de Kroaten als de Serviërs. In de pers schreef ze kritisch over de cultuur van leugens die daarmee samenhing. Het leverde haar een haatcampagne op van de nationalistische Kroatische media, die haar voor ‘verrader’, ‘vijand van het volk’ en ‘heks’ uitmaakten. (...) In 1993 verliet ze Kroatië en zette ze haar schrijverscarrière voort in het buitenland. Ze woonde achtereenvolgens in München, Berlijn en de Verenigde Staten, totdat ze in 1996 in Nederland neerstreek. Inmiddels is ze wereldberoemd en geldt ze als een serieuze kandidaat voor de Nobelprijs. NRC Handelsblad
