"Sveta wordt over een paar weken tot priester gewijd. (... ) 'Je weet, Jezus is altijd jong.' Sveta hoeft zich niet al te veel zorgen te maken over de stijl: in Servië is het al modern om naar de kerk te gaan, vooral in de grotere steden. Elke zondag lopen de kerken vol met stedelingen, meestal hoogopgeleide mensen. Het is in de mode om je te laten dopen, terwijl atheïsme ouderwets is. Ook de kloosters worden bezocht door goed opgeleide jongeren op zoek naar iets om in te geloven. Sommigen keren zich af van het leven in de door crises getroffen samenleving, vaak tot wanhoop van hun ouders. De generatie van de ouders is namelijk niet teruggekeerd naar de kerk. De Servische bevolking is bijna ontkerstend tijdens het communisme. Sceptici noemen de religieuze zoektocht van de jeugd een modegril, de orthodoxen noemen het een religieuze wedergeboorte. 'De jeugd van Servië hongert naar iets om in te geloven, iets eeuwigs. In het orthodoxe geloof vinden ze zowel het mysterie als eeuwige liefde', verklaart Sveta, wanneer we in een lawaaiige bar een tafel hebben gevonden. 'Ze hebben ons zo veel leugens verteld, we hebben onder valse ideologieën geleefd, we hebben zo veel utopieën gehoord. Servië bevindt zich in een crisis, en er is maar één manier om daaruit te ontsnappen. We moeten ons oorspronkelijke geloof terugvinden en een maatschappij opbouwen die gebaseerd is op orthodoxe waarden, waarin de kerk de belangrijkste instelling is. Nu is de samenleving gebouwd op een pseudocultuur, we weten niet wat van ons is, dat wil zeggen wat Servisch en orthodox is. We zitten ingeklemd tussen Europa en Azië en we zijn eeuwenlang vermengd met anderen. We moeten onze eigen geestelijke kern vinden, een gezonde natie worden. Onze ware cultuur is orthodox, en die kunnen we alleen bereiken via religieuze zuivering.'
Niet alleen de cultuur moet gezuiverd worden, ook de mens moet weer rein worden. Als je de leefregels van de orthodoxe kerk stipt opvolgt, moet je bijna de helft van het jaar vasten. Dat doet Sveta. Nu bevindt hij zich in de langste zuiveringsperiode van het jaar, van vastenavond tot Pasen. Vlees, eieren en melkproducten zijn verboden.
(...) Zijn vriend Bane is degene die het thema weer aansnijdt. 'Wij zijn verpest door de westerse cultuur, door Amerika. Als je een hart en een lever in Coca-Cola legt, zijn ze de volgende ochtend verdwenen. Wist je dat?' vraagt hij. 'Zo willen de Amerikanen alle echte cultuur in Servië uitroeien. Ze willen over de wereld heersen, ze hebben ons aangevallen omdat wij ons niet wilden onderwerpen.' De hele tafel is het met hem eens. 'Ik kan niets positiefs zeggen over de westerse cultuur van tegenwoordig', zegt Sveta. 'Daar is niets echts meer aan. Die cultuur is leeg: soaps, McDonald's, Coca-Cola, wegwerpartikelen', zegt hij, en hij voegt toe: 'overspel, criminaliteit, commercie en stress. Jullie leven niet, jullie consumeren alleen maar. Bovendien, wat voor beschaving is dat wanneer westerse landen in de twintigste eeuw bommen gebruiken om problemen op te lossen?' Sveta klinkt als een echo van Milosovic, ook al is hij daar een groot tegenstander van. 'Milosevic is een communist en een heidense nationalist. Maar als jullie je nu maar uit Servië terugtrekken, dan lukt het ons wel om van hem af te komen.'
De orthodoxe kerk van Servië is gebaseerd op een traditioneel nationalistisch en patriarchaal systeem en heeft de westerse cultuur altijd met achterdocht bekeken. Na het NAVO-bombardement in 1999 heeft de kerk de antiwesterse retoriek versterkt. Het Westen heeft er de schuld van gekregen dat Kosovo verloren is gegaan, dat tientallen kerken en kloosters verbrand, opgeblazen en onteerd zijn door de Albanezen en dat honderdduizenden Serviërs verdreven zijn uit Kosovo, dat door de kerk als het hart van Servië wordt beschouwd en als de bakermat van de Servisch-orthodoxe kerk. Deze geloofsrichting is gebaseerd op de leer van Sint Sava, de monnik die in 1219 de eerste aartsbisschop van de Servisch-orthodoxen werd en die later op alle bisschopszetsels Serviërs benoemde. Hij legde de doctrine vast dat de Servisch-orthodoxe kerk identiek is aan de Servische natie. Deze leer is later door de bisschoppen gebruikt om de Serviërs te verheffen. Dat verklaart waarom velen van hen Slobodan Milosovic steunden toen hij nationalistische retoriek gebruikte om aan de macht te komen. Door altijd te praten over de misdrijven die tegen de Serviërs werden begaan, zonder de misdrijven van de Serviërs zelf te noemen, droeg de kerk bij tot het verhogen van de etnische spanningen. Als dank voor die steun gaf Milosevic de kerk een grotere invloed. Hij gaf haar het recht om meer kerken te bouwen, hij liet openbare kerstvieringen toe en verving op sommige plaatsen het onderwijs in het marxisme door godsdienstonderwijs. Toen Milosevic brak met de Bosnisch-Servische leiders en de droom over Groot-Servië voorbij was, distantieerde de kerkleiders zich van hem. Ze bleven volhouden dat alle Serviërs in één staat moesten wonen en dat de grenzen tussen de voormalige Joegoslavische republieken door het Westen waren gemaakt om de Serviërs te verdelen. Pas in 1999 nam de synode openlijk afstand van Milosevic en eiste men dat hij aftrad.
De Servisch-orthodoxe kerk beschouwt zichzelf als een lijdende kerk en stelt de Serviërs als slachtoffers voor. Ze houdt de mensen in de ban van de mythen uit het verleden. De strijd gaat niet om het aardse rijk, maar om het goddelijke rijk, en sommige kerkleiders beweren dat de mythen meer waarheid bevatten dan de geschiedenisboeken. Het kerkelijk tijdschrift Pravoslavlje schrijft: 'De historici kunnen de waarheid met elk nieuw feit veranderen. De traditie hoeft niets te veranderen, omdat ze niet op feiten is gebaseerd, maar een beeld van de goddelijke waarheid is.'"
Fragmenten uit Met de rug naar de wereld. Portretten uit Servië van Asne Seierstad (2004 Breda), vertaald door Diederik Grit, p. 91,93-94
Commentaires