"Ik zou een voordracht houden over vrouwen in Oost-Europa. Maar voor ik begon te spreken, haalde ik een maandverbandje en een tampon tevoorschijn en die hield ik goed omhoog, zodat het publiek ze duidelijk kon zien. 'Ik kom net uit Bulgarije', zei ik, 'en u kunt van mij aannemen dat de vrouwen daar geen maandverband en geen tampons hebben en ook nooit gehad hebben. Hetzelfde geldt voor Polen, Tjechoslowakije en nog veel meer voor de Sovjet-Unie en Roemenië. Dit houd ik voor een van de vele bewijzen dat het communisme gefaald heeft, omdat het in de zeventig jaar van zijn bestaan niet in staat is geweest aan de meest elementaire behoeften van de helft van de bevolking te voldoen.'
De mensen in de zaal waren eerst ontzet; dit hadden zij niet verwacht, zeker niet op een wetenschappelijke conferentie waar men theorieën, analyses, conclusies, kortom woorden en nog eens woorden zou verwachten. Toen begon men te applaudisseren. Voor mij was het vertonen van maandverband en een tampon een eerste voorwaarde voor wederzijds begrip: niet het algemeen bekende feit dat vrouwen lang in de rij moeten staan voor eten of dat zij geen wasmachine hebben - dat kon iedereen wel in Time of Newsweek lezen - maar dat zij bij alle ontberingen in het leven in Oost-Europa, net als hun moeders, grootmoeders en overgrootmoeders honderden jaren geleden, ook nog bloederige banddoeken moeten wassen, maand in maand uit, als zij toevallig geen gaas of watten kunnen vinden. Wat dat betreft, heeft het communisme niets voor hen veranderd.
Ik ken die linksdenkende Amerikaanse mannen (en vrouwen). Wanneer ik met hen praat voel ik me altijd een extreem soort dissident, een rechtse fanaat (of op zijn gunstigst een republikein), zelfs al beschouw ik mijzelf als een eerlijke sociaal-democraat.
Maar ik was er niet zeker van of het tot mijn gehoor doordrong, ten eerste omdat de meesten mannen waren, en mannen door een gril van de natuur nu eenmaal niet iedere maand bloederige banddoeken hoeven uit te spoelen, en ten tweede omdat zij links waren. Ik ken die linksdenkende Amerikaanse mannen (en vrouwen). Wanneer ik met hen praat voel ik me altijd een extreem soort dissident, een rechtse fanaat (of op zijn gunstigst een republikein), zelfs al beschouw ik mijzelf als een eerlijke sociaal-democraat. Telkens wanneer ik mij ook maar even kritisch uitlaat over het bestel waarin ik de laatste veertig jaar heb geleefd, krijg ik een argwanende blik alsof ik van de CIA ben (terwijl mijn communistische landgenoten nooit aan mij twijfelden, wat misschien wel het essentiële verschil is tussen de kameraden uit het Oosten en uit het Westen, wie zal het zeggen?) Maar men kan het hen niet kwalijk nemen. Het is niet dat zij niet weten wat communisme is - ik weet zeker dat zij er alles van weten - maar zij hebben het nooit ervaren wat het betekent om in dergelijke omstandigheden te leven."
Fragment uit Hoe wij het communisme overleefden en bleven lachen van de in Kroatië geboren schrijver en journalist Slavenka Drakulić, vertaald door H. Heldring-Stolk en Christel Jansen (1992).
